روکش دندان چیست؟
آناتومی دندان را میتوان به دو بخش اصلی تقسیم کرد: ریشه و تاج.
فردی که لثه و استخوان فک سالمی داشته باشد، به این معنی است که ریشه دندانهایش توسط لثه و استخوان پوشانده شده است. تاج بخشی از دندان است که در دهان قابلمشاهده است، یعنی در دندانهای پایین بخشی از دندان که بالای خط لثه قرار میگیرد و در دندانهای بالایی بخشی از دندان که زیر خط لثه قرار دارد. به ماده ترمیمی سیمانی که بخشی از قسمت بیرونی دندان یا تمام آن را میپوشاند تاج دندان یا کلاهک میگویند.
اصطلاحات مرتبط دیگر
- آمادهسازی تاج – در این مرحله شکل دندان پس از تراش خوردن برای ایجاد فضای کافی برای قرار گرفتن تاج، طراحی میشود. شکل دندان بستگی به مادهای که تاج از آن ساخته شده است، پرکردگی قبلی دندان، شکستگی یا روت کانال تراپی دندان دارد. باید از ساختار دندان بهقدری باقی مانده باشد که تاج بتواند به آن متصل شود.
- لبه – این قسمت در واقع حاشیه و لبهی تاج است که به سطح آماده شدهی دندان متصل میشود. این بخش باید صاف و بدون شکاف و زدگی باشد.
- دندانهها – دندانهها در واقع نقاط تیز و زاویهدار دندان است که در گاز زدن و جویدن غذا به کار میآیند. وقتی دندانهها در اثر پوسیدگی یا شکستگی آسیبدیده باشند، برای جلوگیری از آسیب رسیدن بیشتر، دندان نیاز به تاج دارد.
- تاج نیمه – در این روش ترمیم دندان فقط نیمی از دندانههای دندان پوشانده میشود، نه تمامی آنها. این روش به این خاطر انتخاب میشود که تا جای ممکن ساختار خود دندان را حفظ میکند. وقتی شرایط اجازه دهد، این بهترین نوع ترمیم تاج دندان است.
- ونیر دندانپزشکی – ونیرهای پرسلن (چینی) هم تاج نیمه هستند چراکه در واقع فقط بخش جلویی و لبههای بالای دندان را میپوشانند. این مادهی ترمیمی سرامیکی معمولاً در جلوی دندان قرار میگیرد تا رنگ و شکل دندان را تغییر دهد و به آن تقارن ببخشد و لبخند شما را زیباتر کند. از آنجا که گاهی ونیر برای درمان دندانهای کج هم استفاده میشود، ترمیم با ونیر را گاهی ارتودنسی فوری هم مینامند.
- تاج موقت – تاج موقت نوعی از روکش است که فقط برای مدت کوتاهی تا زمان آماده شدن تاج نهایی توسط دندانپزشک ساخته میشود و روی دندان قرار میگیرد. تاجهای موقتی نباید برای مدت طولانی روی دندان باقی بمانند چرا که از مواد شکنندهای ساخته میشوند و سیمانی که برای چسباندن آن به کار میرود هم استحکامی ندارد و برای مدت طولانی به دندان نمیچسبد. گاهی اوقات ممکن است دندانپزشک تاج موقت را عمداً روی دندان برای مدت طولانی نگه دارد تا درد یا دیگر علائم بیماری از بین برود.
چه زمانی به تاج دندان نیاز داریم؟
در موقعیتهای مختلفی ممکن است نیاز داشته باشیم دندان را با تاج روکش کنیم. ازجمله شایعترین آنها میتوان به این موارد اشاره کرد:
- نیاز به پر کردن وسیع دندان: وقتی دندانی پوسیدگی یا شکستگی داشته باشد که نیمی از عرض دندان یا بیش از آن را درگیر کرده، باید با روکش پوشانده شود. به این دلیل که بخش سالم دندان که در مجاورت بخش پرشده قرار گرفته است، بسیار ضعیف و درنتیجه شکننده است. گاهی اوقات وقتی بخش پرشدهی دندان مدت طولانی در دهان میماند نیاز به جایگزین شدن با تاج دارد چرا که دندان احتمالاً تحتفشار قرار دارد و ممکن است در کنارههای بخش پرشده ترک بخورد.
- عصبکشی: درمان عصبکشی یک حفرهی خالی در دندان باقی میگذارد که دندان را در معرض شکسته شدن قرار میدهد. در نتیجه همیشه بعد از روتکانال نیاز است که حفرهی دندان بهسرعت با روکش تاج پوشانده شود تا از شکستن آن جلوگیری کنیم.
- سندرم دندان شکننده: در این حالت بیمار شکافهایی در داخل دندان خود دارد که موقع جویدن درد ایجاد میکند. جویدن روی این شکافها فشار وارد میکند و احساس میکنید که دندان در حال متلاشی شدن است. تاج دندان موجب میشود ساختار دندان محکم نگه داشته شود و فشار را بهصورت مساوی در تمام بخشهای دندان پخش میکند و درد را از بین میبرد. در این وضعیت بهترین راه این است که مدتی از یک روکش موقت استفاده شود تا درد از بین برود و اطمینان حاصل شود که دندان نیاز به روتکانال ندارد.
- دندانههای شکسته: دندانهها اغلب در اثر تروما یا پرکردگیهای وسیع دندان میشکنند. از آنجا که دندانهها بخشی از دندان هستند که بیشترین فشار را در هنگام جویدن متحمل میشوند، نیاز است که کاملاً پوشانده شوند، در غیر این صورت دندان یا بخش پرکرده خواهد شکست. گاهی اوقات دندان تا عمق استخوان میشکند و نیاز به درمان افزایش طول تاج ایجاد میشود. به این معنی که استخوان و لثهها باید تا عمق شکستگی دندان تراشیده شوند تا لبه روکش روی بخش سالم دندان قرار بگیرد.
- ساییدگی شدید دندان: اگر کسی عادت به ساییدن دندانها داشته باشد، بهمرور تمام دندانهایش کوتاه میشوند. دندان میتواند در اثر رفلاکس اسید دستگاه گوارش، پرخوری عصبی یا یک رژیم غذایی اسیدی بهمرور دچار ساییدگی شود. گاهی اوقات مینای دندان را بهطور کامل از بین میبرد و بخش نرم دندان باقی میماند. بهمرور زمان ممکن است بخش بیرونی دندان از بین برود و تنها راه حفظ و بازگرداندن به اندازه نرمال پوشاندن دندان با روکش است.
- ظاهر نامطلوب دندان: دندانهایی که رنگ و یا شکل نامناسبی دارند یا فاصلهای نامطلوبی میانشان وجود دارد با استفاده از تاج ظاهر زیبایی پیدا میکنند. ونیرهای دندانپزشکی هم یکی از روشهای کمتر تهاجمی برای بهبود ظاهری بخش جلویی دندان است. ونیرها ظاهر کاملاً طبیعی و زیبایی دارند و گاهی اوقات برای استفاده از آنها نیازی به آمادهسازی یا تراشیدن دندان وجود ندارد.
- دیگر موارد: روکش تاج میتواند روی ایمپلنتها هم قرار بگیرد و فضای بین دندان ازدسترفته را پر کند. یکی دیگر از راههای پر کردن این فواصل استفاده از بریجهای دندانپزشکی است که از روکشی ساخته میشود که روی دندانهای مجاور فضای خالی قرار گرفته و دندان مصنوعی را در بین آن دو دندان نگه میدارند. اگر دندان لق باشد تاج روی چند دندان چسبانده میشود و این دندانها را به هم متصل کرده و آنها را سر جای خود نگه میدارد.
چه نوع تاجهای دندانی در دسترس است؟
تاج دندان میتواند از آلیاژ طلا و آلیاژ دیگر فلزات، فولاد ضدزنگ، پرسلن، سرامیک، رزین کامپوزیت، زیرکونیا یا پرسلین در لایه بیرونی و فلز یا زیرکونیا در داخل ساخته شود. در برخی موارد تاجهای سرامیکی را میتوان با تکنولوژی CAD/CAM ساخت که دندانپزشک در مطب با اتصال تکههای سرامیک آن را آماده میکند و نیازی به تاج موقت یا لابراتوار دندانپزشکی نیست. تاج ساخته شده از فولاد ضدزنگ برای پوشاندن دندان کودکان استفاده میشود. تاج از جنس طلا دوام بیشتر و تراش کمتری روی دندان نیاز دارد. مهمترین مزیت تاج از جنس پرسلن زیبایی آن است و البته انواع جدید تاجهای سرامیکی دوام بیشتری پیدا کردهاند.
مراحل نصب تاج دندان چیست؟
در مرحلهی اول برای نصب تاج روی دندان باید موضع بیحس شود. اگر دندان شکستگی داشته باشد یا روتکانال شده باشد، باید در ابتدا آماده شود به این معنی که مادهی پرکننده به اندازه کافی روی دندان گذاشته میشود تا تاج بتواند روی آن قرار گیرد. در مرحلهی بعد دندان به اندازهی لازم برای نصب تاج تراشیده میشود و با استفاده از مواد قالبگیری یا یک اسکنر دیجیتال شکل دندان تعیین میشود. دندانپزشک در مرحلهی بعد رنگ دندان را با استفاده از راهنمای طیف رنگ یا تصویربرداری تعیین میکند و تکنسین آزمایشگاه روکشی را میسازد که رنگ دیگر دندانهای بیمار باشد. تاج موقت از رزین یا آکریلیک با قالبگیری از دندان ساخته میشود. این تاج موقت با سیمان موقت روی دندان قرار میگیرد تا بعداً وقتی روکش دائمی آماده شد بهراحتی بتوان آن را جدا کرد.
معمولاً چند هفته بعد از گذاشتن روکش موقت، بیمار برای ویزیت دوم به مطب برمیگردد. در ویزیت دوم دندان ممکن است نیاز به بیحسی داشته یا نداشته باشد و بعد روکش موقت برداشته میشود. روکش دائم روی دندان قرار میگیرد و در صورت نیاز فواصل آن در لبهها پر میشود. بعد از تنظیمات لازم تاج با سیمان یا چسب دندانپزشکی روی دندان میچسبد.
آیا نصب تاج روی دندان با درد همراه است؟
دندانی که در حال درمان است بیحس شده در نتیجه در طول نصب روکش هیچ دردی احساس نخواهید کرد. بیحس کردن دندان نیاز به چند تزریق لیدوکائین یا دیگر مواد بیحسکننده دارد. بعد از این مرحله وقتی اثر داروی بیحسی از بین رفت بیمار ممکن است با روکش موقت کمی احساس کند دندان حساس شده یا لثههای اطراف آن دردناک است. این درد بسیار جزئی بوده و زیاد طول نمیکشد.
آیا برای گذاشتن تاج دندان در دوران بارداری ملاحظات ویژهای وجود دارد؟
اگر امکانش وجود دارد، بهتر است تا پایان دوران بارداری صبر کنید تا استرس به مادر و کودک وارد نشود. از آنجا که معمولاً زمانی نیاز به روکش پیدا میکنید که دندان ناگهان شکسته یا ترک خورده باشد، باید درمان سریع انجام شود. موادی که برای ساخت تاج دندان به کار میروند برای بارداری خطری ندارند درنتیجه اگر ضرورت دارد میتوانید در دوران بارداری این درمان را انجام دهید.
پس از نصب تاج دندان چه مشکلاتی میتواند به وجود بیاید؟
آمادهسازی تاج معمولاً فشار زیادی به دندان وارد میکند و ممکن است موجب تورم دائمی عصب دندان شود. اگر این اتفاق بیافتد باید روتکانال درمانی انجام شود.
تاج دندان تا چه زمانی دوام دارد؟
معمولاً باید بین ۱۰ تا ۲۰ سال قابلاستفاده باشند. البته تاج دندان در معرض شکستن و جرم قرار دارند در نتیجه باید موقع مسواک زدن و کشیدن نخ دندان در اطراف دندان روکش شده بیشتر مراقب باشید تا نیاز به ترمیم آن پیش نیاید. وقتی تاجهای سرامیکی یا ونیر روی دندان دارید، معمولاً توصیه میشود یک محافظ دندان استفاده کنید تا از شکستن پرسلن جلوگیری کنید و عمر تاج دندان طولانیتر شود.
مراقبتهای بعد از درمان
خمیردندانهای سفیدکننده حاوی کاربامید پروکساید نیستند. این خمیردندانها با مواد مختلفی که دارند، از جمله سایندهها و ماده شیمیایی کووارین آبی، قسمت بیرونی دندان را هدف قرار میدهند. مدتی طول میکشد تا شاهد تأثیرگذاری این خمیردندانها باشد اما خمیردندانهایی که حاوی کووارین آبی هستند، تأثیرشان گاهی پس از یکبار مسواک زدن هم ممکن است آشکار شود چون این مادهی شیمیایی موجب میشود دندانها سفید به نظر برسند.