اصول طراحی لبخند ایده‌آل
وقتی درباره بازسازی لبخند یک بیمار صحبت می‌کنیم این امر به‌سادگیِ قرار دادن ونیر یا روکش روی دندان‌ها جهت سفیدتر و درخشان‌تر شدن آن‌ها نسبت به حالت فعلی‌شان نیست (شکل ۱ و ۲). لبخند، بازتاب روحیات درونی هر فرد است که با آن احساسات مختلف خود را به اطرافیان منتقل می‌کند و لبخند هر یک از ما منحصربه‌فرد است. به‌همین دلیل، هنگام طراحی لبخند، عوامل متعددی باید به‌دقت ارزیابی شوند تا نتیجه‌ی طراحی لبخند هم از دید دندانپزشک و هم از نگاه زیباجو زیبا و رضایت‌بخش باشد.
حتی با وجود تکنولوژی دندانپزشکی دیجیتال که شبیه‌سازی دیجیتال لبخند نهایی بیمار را ممکن کرده است، هنوز هم اصول و عوامل زیادی وجود دارد که باید توسط پزشک معالج در نظر گرفته شوند. طراحی یک لبخند ایده‌آل ممکن است به ارتودنسی، جراحی فک، جراحی پریودنتال، دندانپزشکی زیبایی، جراحی دهان و جراحی پلاستیک نیاز داشته باشد.
شکل ۱
شکل ۲
در این مقاله تعداد زیادی از عوامل و اصولی را که دندانپزشک زیبایی هنگام مراجعه بیمار به کلینیک برای ایجاد تغییرات و بهبود کلی لبخندش باید در نظر بگیرد، بررسی کرده‌ایم.
تمایلات و انتظارات بیمار
از شروع هر طرح درمانی، نخست دندانپزشک باید با بیمار صحبت کند و مهم‌ترین نگرانی‌ها و شکایات او از وضعیت فعلی لبخندش را با دقت بشنود تا بفهمد که آیا می‌تواند نتیجه‌ی نهایی دلخواه بیمار را محقق کند یا خیر. پس از بررسی دقیق سابقه پزشکی و دندانپزشکی بیمار، معاینه دندانپزشکی مفصلی شامل رادیوگرافی، CBCT و ارزیابی عضلات و مفصل فکی-گیجگاهی (TMJ) انجام می‌شود. در دندانپزشکی ترمیمی که شامل درمان‌های دندانپزشکی مهم ازجمله لبخند بیمار است برای تشخیص صحیح باید مستندات کافی داشت. این مستندات شامل عکس‌های مناسبی است که با دوربین دیجیتال SLR با لنز ماکرو (شکل ۳) گرفته شده: عکس‌هایی از صورت کامل (شکل ۴)؛ عکس‌های ۱:۲ از لب در حالت استراحت (شکل ۵)؛ عکس از جلو و کنار (شکل ۶ تا ۸) و/یا ویدئوی بیمار در حال طبیعی، دینامیک و غلوآمیز خندیدن؛ عکس‌های ۱:۲ از جلو و کنار در حالتی که لب‌ها عقب زده شده‌اند (شکل ۹ تا ۱۱)؛ عکس‌های اکلوزال در حالتی که لب‌ها عقب زده شده‌اند (شکل ۱۲ و ۱۳)؛ عکس‌های ۱:۱ از دندان‌های جلو در حالتی که لب‌ها عقب زده شده‌اند (شکل ۱۴ تا ۱۶). پزشک باید قالب دهان و دندان‌ها را هم درست کند (یا به‌صورت دیجیتال یا آنالوگ) و اندازه‌گیری‌های لازم را با کمان صورت انجام دهد و اثر گاز زدن را در نسبت مرکزی ثبت کند تا بتوان مورد را روی آرتیکولاتور قابل تنظیم به‌خوبی سوار و متصل کرد (شکل ۱۷). همه این اطلاعات مهم به پزشک امکان می‌دهد تا ارزیابی و برنامه‌ریزی درمانی درستی داشته باشد و درنتیجه بیمار را به‌درستی درمان کند.
شکل ۳
شکل ۴
شکل ۵
شکل ۶
شکل ۷
شکل ۸
شکل ۹
شکل ۱۰
شکل ۱۱
شکل ۱۲
شکل ۱۳
شکل ۱۴
شکل ۱۵
شکل ۱۶
شکل ۱۷
پس از ارزیابی دقیق، باید گزینه‌های درمانی و نتایج مورد انتظار را با بیمار در میان گذاشت تا او بتواند تصمیم آگاهانه‌ای درباره گزینه‌های درمانی بگیرد. در این صورت، بیمار اگر تصمیم بگیرد درمانی غیر ایده‌آل را انتخاب کند می‌تواند نظرش را در مورد اصلاح نتیجه نهایی بگوید و نتیجه‌ای را که مطلوبیت کافی ندارد به دلیل تصمیماتش بپذیرد.
زیبایی صورت
ارزیابی کلی اولیه لبخند باید از بیرون دهان شروع شود و درنتیجه باید ارزیابی ویژگی‌های کلی صورت بیمار مثل نسبت‌های صورت و زیبایی‌شناسی صورت، به‌صورت افقی و عمودی انجام شود. یک‌سوم‌های صورت بیمار باید ارزیابی شود تا مشخص شود که آیا عدم تناسبی بین یک‌سوم بالا، وسط و پایین صورت بیمار وجود دارد یا نه (شکل ۱۸). پیدا کردن عدم تقارن در ویژگی‌های صورت اهمیت دارد و این کار با خط تقارن صورت شروع می‌شود و اینکه چگونه با خط تقارن دندان قطع می‌شود. باید عدم تقارن‌های نیمکره راست و چپ صورت، خط بینابینی و سطوح اکلوزال بیمار و نسبت آن با خط افق ارزیابی شود (شکل ۱۹). ناهمخوانی‌های قابل توجه در این نواحی می‌تواند نشانه مشکلات اسکلتی یا رشدی باشد که ممکن است بر لبخند بیمار تأثیر داشته یا نداشته باشد. مثلاً ممکن است بیمار با مشکل لبخند لثه‌ای مراجعه کند اما درواقع علت آن این باشد که یک‌سوم میانی صورت او بسیار بلند است و ارتفاع صورتش بلندتر است که نشان‌دهنده تکامل زیاد فک بالا در امتداد عمودی (VME) است. تکامل زیاد فک بالا در امتداد عمودی، یک مشکل اسکلتی است و درنتیجه به درمان متفاوتی نیاز دارد تا با موفقیت مشکل بیمار درمان شود.
شکل ۱۸
شکل ۱۹
طول لب بالا، موقعیت لب، دامنه حرکت و تقارن
لب‌ها نقش مهمی در زیبایی لبخند دارند، چراکه حدود لبخند را مشخص می‌کنند و نقش مهمی در طراحی لبخند ایده‌آل و کامل دارند. دامنه حرکت کلی لب همان حرکت لب‌ها از حالت استراحت به دورترین حالت هنگام خندیدن است که وقتی اتفاق می‌افتد که بیمار خودبه‌خود می‌خندد و مستقیماً به طول لب بالا بستگی دارد. برای این کار باید ابتدا طول لب بالا (شکل ۲۰ و ۲۱) و میزان دندانی که هنگام استراحت لب مشخص می‌شود اندازه‌گیری شود سپس دورترین حالت اندازه‌گیری شود. متوسط طول لب بالا در مردان ۲۳ میلی‌متر و در زنان ۲۰ میلی‌متر است که به‌طور متوسط ۱.۵ میلی‌متر خط لب بلندتری دارند و درنتیجه در حالت استراحت لب دندان‌های بیشتری نشان داده می‌شود. متوسط دامنه حرکت لب معمولاً ۷ تا ۸ میلی‌متر است که در زنان (شکل ۲۲) نسبت به مردان (شکل ۲۳) لب کمی بالاتر می‌رود و درنتیجه هنگام خندیدن، دندان‌های بیشتر مشخص می‌شوند. تقارن کلی دامنه حرکت لب بیمار هم باید اندازه‌گیری شود چون بخش قابل توجهی از جمعیت بیماران (۸.۷ تا ۲۲ درصد) دچار عدم تقارن (شکل ۲۴) حرکت لب‌های بالا و پایین هنگام خندیدن و استراحت هستند. این مسئله موجب می‌شود در یک طرف نسبت به طرف دیگر، دندان‌ها و/یا لثه بیشتر مشخص شود و عدم هماهنگی در لبخند بیمار ایجاد شود. پزشک باید با استفاده از مجموعه‌های عکس یا ویدئو، دامنه حرکت کلی و موقعیت لب‌های بیمار را به نسبت میزان نمایان شدن دندان بیمار اندازه‌گیری کند تا ارزیابی دقیقی از موقعیت دندان‌ها و لثه‌ها نسبت به موقعیت لب داشته باشد.
شکل ۲۰
شکل ۲۱
شکل ۲۲
شکل ۲۳
شکل ۲۴
نمایان شدن دندان
میزان نمایان شدن دندان در حالت استراحت در زنان به‌طور متوسط ۱.۵ میلی‌متر بیشتر از مردان است. یک زن ۳۰ ساله ۳.۵ میلی‌متر از دندان‌های پیشین مرکزی فک بالایش در حالت استراحت نمایان است، در حالی که این عدد در مردان ۱.۹ میلی‌متر است و با افزایش سن دندان‌های پیشین فک بالا کمتر نمایان می‌شوند (۱ تا ۱.۵ میلی‌متر در زنان ۵۰ ساله، ۰ تا ۰.۵ میلی‌متر در زنان ۷۰ ساله) و دندان‌های پیشین فک پایین بیشتر نمایان می‌شوند که علت آن تغییرات بافت‌های نرم نسبت به پایه اسکلتی است.
موقعیت لبه تیز دندان‌های قدامی نسبت به بافت‌های اطراف و سطح افقی
موقعیت لبه تیز دندان‌های قدامی هم باید نسبت به بافت‌های اطراف اندازه‌گیری شود. یکی از نقاط مهمی که باید ارزیابی شود، خط بین مردمک‌ها و نسبت آن با لبه تیز دندان‌های قدامی است. باید در نظر گرفت که نسبت موقعیت لبه تیز دندان‌های قدامی با خط بین مردمک‌ها در یک سطح موازی چگونه است (شکل ۲۵). مشخص شده است که همبستگی قابل توجهی بین موقعیت لبه تیز دندان‌های قدامی فک بالا و خط بین دو مردمک وجود دارد. موقعیت لبه تیز دندان‌های قدامی باید نسبت به سطح اکلوزال و دندان‌های خلفی و لبه انسیزال نسبت به لب پایین/خط لبخند ارزیابی شود.
شکل ۲۵
مسئله دیگری که باید در نظر گرفت، رابطه موقعیت دندان و باکال کوریدور است. باکال کوریدور، فضایی است که بین جنبه‌های کناری دندان‌های خلفی و گوشه دهان وجود دارد. وقتی فضای «تیره» در باکال کوریدور وجود داشته باشد به آن «فضای منفی» می‌گویند (شکل ۲۶). هرچه «فضای منفی» در باکال کوریدور کمتر باشد، لبخند زیباتر است.
شکل ۲۶
خط میانه
موقعیت دندان‌ها و خط میانه دندان با توجه به خط میانه صورت و بافت اطراف، یکی دیگر از ناحیه‌هایی است که هنگام ارزیابی لبخند باید اندازه‌گیری شود (شکل ۲۷). باید رابطه خط میانه دندان با خط میانه صورت به‌علاوه زاویه کلی خط میانه ارزیابی شود. پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهند که اکثر مردم ازجمله متخصصان دندانپزشکی نمی‌توانند تا ۴ میلی‌متر انحراف خط میانه دندان از خط میانه صورت را تشخیص دهند. اما وقتی کوچک‌ترین تغییری در تاج و زاویه خط میانه ایجاد می‌شود، اکثر مردم به‌سرعت متوجه آن می‌شوند. بنابراین، زاویه کلی خط میانه مهم‌تر از موقعیت کلی خط میانه برای ایجاد لبخندی زیباست.
شکل ۲۷
موقعیت فعلی دندان در غلاف دندانی-آرکی
موقعیت کلی و فعلی دندان در غلاف دندانی-آرکی یکی دیگر از مسائل مهم هنگام طراحی لبخند ایده‌آل جدید است. عدم ارزیابی صحیح موجب می‌شود که وقتی موقعیت و زاویه دندان و/یا ریشه درست نباشد، پزشک تلاش ناموفقی برای رسیدن به نتایج ایده‌آل داشته باشد. موقعیت دندان باید به‌صورت سه‌بعدی اندازه‌گیری شود تا موارد زیر را به‌توان به‌طور صحیح اندازه‌گیری کرد:
- موقعیت صورت-زبانی
- موقعیت مزیال-دیستال
- موقعیت آپیکال-کورونال
هر یک از این اجزا باید اندازه‌گیری شوند و پرسش‌های زیر باید در نظر گرفته شوند:
- آیا دندان نسبت به دندان یا دندان‌های مجاور، ریشه‌ها، شکل آرک و در تعامل با آرک مقابل، لب‌ها و بافت‌ها اطراف قرار گرفته است؟
- آیا موقعیت فعلی و تعادل بین «سفید» (دندان) و «صورتی» (لثه) به چشم زیباست؟
- آیا موقعیت فعلی، درنتیجه نهایی دلخواه اخلال ایجاد می‌کند؟ اگر این‌گونه است، آیا با اقدامات ترمیمی اصلاح می‌شود یا نیازمند تغییر موقعیت دندان، ریشه و/یا بافت‌های اطراف با کمک ارتودنسی، جراحی فک، جراحی پریودنتال یا ترکیبی از این‌هاست؟
- اگر فقط با اقدامات ترمیمی اصلاح می‌شود، آیا منجر به تحلیل شدید دندان می‌شود که در بلندمدت سلامت دندان‌های بیمار را به خطر می‌اندازد و/یا نتیجه نهایی آن چندان ایده‌آل نخواهد بود؟ (مثلاً دندانی که دارای شیب لینگوالی است و ترمیم نهایی بسیار زمخت خواهد بود)
- اگر موقعیت فعلی دندان درنتیجه و/یا سلامت بلندمدت دندان اخلال ایجاد می‌کند، آیا این مسئله وقتی بیمار نمی‌خواهد یا نمی‌تواند برنامه درمانی ایده‌آل‌تری را انتخاب کند به او گفته شده است؟
موقعیت صورت-زبانی
ترجیحاً موقعیت صورت-زبانی باید به‌گونه‌ای باشد که دندان در موقعیتی قرار گرفته باشد که بتوان با روش‌های کمتر تهاجمی به نتیجه نهایی دلخواه دست پیدا کرد. دندان‌هایی (شکل ۲۸ و ۲۹) که دارای شیب رو به جلو یا شیب رو به عقب هستند، تأثیر مستقیمی بر ترمیم و/یا نتیجه نهایی دلخواه می‌گذارند، بنابراین پزشک باید این مورد را هم اندازه‌گیری کند.
شکل ۲۸
شکل ۲۹
موقعیت مزیال-دیستال
برای ساختن لبخندی ایده‌آل، بهتر است محور طولی دندان‌ها بین دو دندان مرکزی موازی باشد و دندان‌های خلفی کمی شیب مزیال و حتی دندان‌های نیش، شیب مزیال بیشتری به سمت خط میانه داشته باشند (شکل ۳۰). مشخص شده است که تغییر شیب دندان‌ها از جنبه مزیال/دیستال عاملی است که مردم به‌سرعت تشخیص می‌دهند و آن را زیبا تلقی می‌کنند.
شکل ۳۰
موقعیت آپیکال-کورونال
موقعیت آپیکال-کورونال دندان‌ها نسبت به دندان‌های مجاور و لبخند کامل در بازسازی لبخندی زیبا بسیار مؤثر است. اگر خط لب بیمار، لثه‌ها را نمایان کند، باید ارتفاعات و رئوس لثه و تقارن و نسبت کلی آن با طرف مقابل ارزیابی شود. اگر این‌گونه نباشد، عدم تقارن و ناهماهنگی به وجود می‌آید (شکل ۳۱). موقعیت آپیکال-کورونال دندان‌ها یکی از جنبه‌هایی است که بر موقعیت کلی پاپیلا و ارتفاعات کلی تماس که باید تقریباً ۵۰ (پاپیلا):۵۰ (طول تماس) باشند، تأثیر می‌گذارد. مسلماً سلامت کلی پریودنتال بیمار باید ارزیابی شود و اینکه چه تأثیری بر رابطه ساختار لثه نسبت به موقعیت فعلی دندان و موقعیت فعلی پاپیلا می‌گذارد.
شکل ۳۱
نسبت‌های دندان و نسبت‌های طول به عرض صحیح
نسبت‌های کلی دندان یکی دیگر از اصول طراحی لبخند ایده‌آل است که دندانپزشک هنگام ارزیابی اولیه باید آن‌را در نظر بگیرد. متوسط طول دندان پیشین مرکزی فک بالا ۱۰.۵ تا ۱۱ میلی‌متر و متوسط عرض آن ۸.۰ تا ۹.۰ میلی‌متر است که نسبت طول به عرض آن تقریباً ۷۶% خواهد شد. گفته می‌شود که ارزیابی کلی نسبت‌های طول به عرض با «نسبت‌های طلایی» ارتباط دارد. نسبت طلایی، اصطلاحی است که یونانیان باستان به نسبت‌های بین بزرگ و کوچک در زیبایی طبیعت اطلاق می‌کردند. اما این فرضیه در پژوهش‌ها رد شده است. اگر عرض دندان‌های مرکزی فک بالا برابر با «Y» باشد، عرض دندان‌های خلفی «میلی‌متر ۲ – Y» و عرض دندان‌های نیش«میلی‌متر ۱ – Y» است. بدین صورت، دندان‌پزشکان عرض کلی دندان‌های فک بالا را به‌راحتی تعیین می‌کنند. تکمیل اورلی نسبت‌های ایده‌آل دندان به‌سرعت و به‌راحتی انجام می‌گیرد تا نسبت‌های طول به عرض اندازه‌گیری شوند (شکل ۳۲)
شکل ۳۲
هدایت قدامی و جفت‌شدگی
یکی از اصول مهم و گاهی نادیده گرفته شده در طراحی لبخند ایده‌آل، اهمیت نحوه جفت‌شدگی دندان‌های قدامی و کمک به هدایت دندان‌های خلفی در جدا ماندن از یکدیگر است. هدایت دندان‌های نیش با دیسکلوژن فوری دندان‌های خلفی باید همراه شود چون ثابت شده فعالیت عضله بالابرنده را کاهش می‌دهد.
عوامل دیگری که باید در نظر گرفت – میکرواستتیک
وقتی می‌خواهیم یک لبخند ایده‌آل را برای بیمارانمان طراحی کنیم، مخصوصاً با ترمیم‌های غیرمستقیم، پزشک باید رنگ یا طیف نهایی دلخواه بیمار را ارزیابی کند و درباره آن با بیمار صحبت کند. در صورت امکان باید طیفی انتخاب شود که طبیعی باشد و در عین حال به نتیجه زیبایی شناسانه نهایی دلخواه بیمار هم نزدیک باشد. دندانپزشک باید با تکنیسین آزمایشگاه خود درباره بافت مطلوب سطح صورت، شفافیت کلی اینسیزال، ویژگی‌های دیگر دندان مثل تأثیرات اینسیزال، فضای V شکل بین دندان‌ها، شکل دندان و تغییر در ارزش، رنگ و طیف دندان‌های مرکزی تا کاسپیدها (شکل ۳۳)
شکل ۳۳
دیدگاهتان را بنویسید