بهداشت دهان درهنگام درمان ارتودنسی

رعایت بهداشت دهان و دندان زمانی‌که بیمار تحت درمان ارتودنسی است، اهمیتی دو چندان دارد چرا که براکت‌‌ها و هر گونه دستگاه ارتودنسی در دهان می‌تواند در صورت عدم رعایت بهداشت محل تجمع پلاک میکروبی شده، باعث پوسیدگی دندانی و مشکلات لثه‌ای شود. بنابراین توصیه می‌شود که در طول درمان ارتودنسی بعد از هر وعده غذایی از مسواک استفاده شود. وضعیت دندان‌ها و لثه بیانگر میزان همکاری بیمار در زمینه رعایت بهداشت دهان است‌. اگر در حین درمان ارتودنسی بیمار بهداشت دهان مناسبی نداشته باشد، امکان بروز لکه‌های سفید رنگ، ایجاد پوسیدگی روی دندان‌ها و یا تورم و التهاب لثه و حتی خونریزی لثه وجود دارد که این امر تبعاتی نظیر ظاهر نازیبای دندان‌ها پس از پایان درمان ارتودنسی و یا نیاز به جراحی لثه حین درمان ارتودنسی را به همراه خواهد داشت. مسواک‌های بین دندانی و نخ دندان هم بایستی در کنار مسواک زدن استفاده شوند.
گاهی درد و لقی مختصری هنگام درمان ارتودنسی برای بیمار در دندان‌ها عارض می‌شود. که با استفاده از داروهای مسکن و ضد التهاب به راحتی قابل کنترل است و رفع می‌شود. بد رنگی و زرد شدن دندان‌ها، بعد از خارج کردن کامل دستگاه ارتودنسی از دهان با استفاده از عمل سفید کردن دندان‌ها یا بلیچینگ رفع خواهد شد. مشکلات لثه‌ای و پوسیدگی دندان در بیمارانی با بهداشت پایین و همکاری ضعیف اتفاق می‌افتد.
اگر در دوره درمانی بهداشت رعایت نشود، می‌تواند موجب التهاب لثه و قرمزی و افزایش حجم آن شود.

نحوه مسواک زدن صحیح دندان‌ها

• برای این‌که تمام دندان‌ها تمیز شود، باید طبق روالی منظم مسواک زده شود. دندان‌ها به غیر از سطوح در تماس با هم که باید با نخ دندان تمیز شود دارای سه سطح بیرونی (سمت گونه)، سمت درونی (سمت زبان یا کام) و سطح رویی یا جونده (که جویدن را انجام می‌دهد) می‌باشد.
• مسواک زدن را مثلاً به این صورت شروع کنید که از سطح بیرونی دندان‌های بالا از آخرین دندان سمت چپ آغاز شده و بعد از تمیز شدن این ناحیه مطابق روشی که در ذیل آمده، مسواک را کمی جلو آورده و ناحیه دوم تمیز می‌شود، جلو آوردن مسواک نباید زیاد باشد به نحوی که ناحیه دوم با اول همپوشانی داشته باشد. به همین ترتیب تمام سطح بیرونی دندان‌های بالا تمیز شده و بعد سطح داخلی دندان‌های بالا به همین ترتیب از سمت چپ تا آخرین دندان سمت راست تمیز می‌شود. در پایان سطح جونده دندان‌های بالا باز هم با همان ترتیب تمیز می‌شوند. در مورد دندان‌های پایین نیز همین مراحل انجام می‌شود.

مرحله۱: ابتدا مقدار کمی خمیردندان روی مسواک خشک قرار دهید، مسواک زاویه ۴۵ درجه با سطح خارجی دندان داشته و جهت الیاف مسواک به سمت براکت‌ها باشد.
مرحله۲: جهت نفوذ الیاف مسواک به شیار بین لثه و دندان لازم است از حرکات لغزشی با دامنه کوتاه یا حرکات چرخشی به مدت ۱۰ ثانیه برای هر دندان استفاده نمایید.
مرحله۳: در این مرحله سطح داخلی دندان‌ها تمیز می‌شود. با قرار دادن مسواک به‌طور مایل و با حرکات لغزشی با دامنه‌ی کوتاه این عمل را انجام دهید.
مرحله۳: مسواک زدن دندان‌های فک پایین از محل تماس دندان و لثه به سمت بالا شروع و مانند فک بالا ادامه می‌یابد. در انتها برای تمیز شدن زبان می‌توانید زبان را به آرامی از عقب به جلو مسواک نمایید.

بیشتر بخوانید: روش صحیح مسواک زدن چیست؟

مسواک‌های برقی

مسواک‌های برقی به‌ویژه به کودکان برای تمیز کردن براکت‌ها و سیم‌ها کمک می‌کنند و آن‌ها را به رعایت بهداشت دهان تشویق می‌کنند. دقت کنید سرعت حرکت این وسایل را به‌گونه‌ای تنظیم کنید که باعث جابه‌جایی و آسیب سیم‌ها و براکت‌ها نشوند.

نحوه کشیدن نخ دندان

نخ دندان یک بافته نایلونی است که برای برداشتن خرده‌های غذایی و پلاک بین دندانی بعد از مسواک معمولی و مسواک بین دندانی به‌کار می‌رود. طبق دستورات به دو شیوه زیر عمل نمایید.

استفاده از سوپر فلاس

یک نوار سوپرفلاس سه بخش دارد:

• یک انتهای محکم و مستقیم
• یک قسمت میانی اسفنجی
• یک انتهای نخ معمولی

سوپر فلاس که دارای دو قسمت نازک سفت و خشک و قسمت ضخیم‌تر اسفنجی و نرم است. از قسمت نازک برای گذراندن نخ از زیر سیم و از قسمت دیگر برای نخ زدن استفاده می‌شود.

مرحله ۱: انتهای نازک و سفت از بین فضای دندان و دستگاه ارتودنسی عبور دهید.
مرحله ۲: با گرفتن دو طرف نخ دندان با انگشت دو دست به آرامی نخ را در بین دندان‌ها کشیده و خیلی ملایم آن را بر روی سطح دندان به بالا و پایین حرکت دهید.
مرحله ۳: نخ تا زیر لثه و بر روی دو دندان مجاور حرکت داده شود. هرگز نخ دندان را به صورت حرکت اره‌ایی روی لثه نکشید. هدف تمیز شدن دو سطح دندانی مجاور هم می‌باشد.
مرحله ۴: نخ را تا زیر لثه و بر روی دو دندان مجاور حرکت داده شود.در هر ناحیه تماس دو سطح وجود دارد که مربوط به دو دندان مجاور می‌باشد و این دو ناحیه با دو جهت حرکتی مخالف هم تمیز می‌شوند.

مرحله اول: بخش انتهایی محکم و مستقیم نخ را از زیر وایر بین دو دندان رد کنید.
مرحله دوم: انتهای معمولی نخ را به آرامی به ناحیه تماس بین دو دندان برده و با حرکتی C شکل به صورت بالا و پایین به دیواره هر دندان بکشید.
هر دو مرحله را برای هر دندان تکرار کنید. پس از کشیدن نخ دندان بین سیم ارتودنسی و براکت‌ها نوبت به دندان‌های دیگری که روی آن‌ها براکت نیست می‌رسد که به روش معمول انجام خواهد شد. همیشه پس از مسواک زدن و کشیدن نخ دندان، دهان خود را با آب بشویید.

استفاده از فلاس تریدر

فلاس تریدر ارتودنسی ابزاری یک بار مصرف و ارزان است که به راحتی در هر مغازه‌ای که مسواک و خمیردندان یافت می‌شود قابل دسترس می‌باشد. طول کوتاهی از نخ دندان را داخل فلاس تریدر رد کرده و سپس به کمک فلاس تریدر نخ را از پشت سیم ارتودنسی عبور دهید. در ادامه نخ را در ناحیه تماس دندان‌ها بالا و پایین ببرید.

بیشتر بخوانید: بهتر است از چه نوع نخ دندان استفاده کنید

نکات مهم در کشیدن نخ دندان ارتودنسی

اگر چه کشیدن نخ دندان در حضور براکت‌ها کار مشکلی است ولی با رعایت نکات ذیل می‌توان آن را تسهیل نمود:

• از نخ دندان مومی (Waxed) استفاده کنید زیرا نخ غیر مومی (Unwaxed) بیشتر احتمال گیر کردن و ریش ریش شدن بین دندان‌ها و روی براکت‌ها دارد.
• از طول کافی نخ در حدود ۵۰ سانتی‌متر استفاده کنید. انتهای نخ را دور انگشتان میانی دو دست خود پیچیده و آن را بین تمامی دندان‌ها تا زیر لثه ببرید و بیرون بکشید تا خرده‌های غذایی و پلاک خارج گردند. بخش تمیز نخ را از دور انگشتان خود به تدریج آزاد کنید تا به این ترتیب نخ را از ابتدا تا انتهای آن استفاده کرده باشید.

برس بین دندانی

وسیله مفید و بسیار مهم برای تمیز نمودن نواحی دندانی در زیر سیم و اطراف براکت‌ها می‌باشد. از این وسیله به آهستگی و با دقت استفاده نمایید.باید سمت چپ و راست براکت‌ها به صورت تک به تک حتماً تمیز شود که مسواک از بالا پایین سیم عبور داده شده و با حرکت رفت و برگشتی به بالا و پایین سطح دندان در مجاورت براکت تمیز می‌شود. در صورتی‌که سطح بالا و پایینی براکت نیز با این مسواک تمیز شود بسیار عالی خواهد بود. بعد از مدتی استفاده از این مسواک‌ها پرزهای سر آن تخریب می‌شود که باید تعویض شوند (بین ۲-۱ ماه)

دهانشویه ارتودنسی

با وجود این‌که پایه بهداشت دهان بیمار ارتودنسی، مسواک زدن و کشیدن نخ دندان می‌باشد ولی دهانشویه نیز نقش کمکی مؤثری در تمیز نگهداشتن دندان‌ها و لثه ایفا می‌کند. دهانشویه بهتر است روزی یک بار بعد از مسواک زدن و نخ کشیدن و پیش از خوابیدن صورت گیرد. به منظور ماندن و تآثیرگذاری اجزا فعال دهانشویه روی دندان‌ها بهتر است دست کم به مدت ۳۰ دقیقه غذا یا آب خورده نشود.
استفاده از دهانشویه‌های ترکیبی حاوی فلوراید یا ضد میکروبی می‌تواند همراه مسواک زدن جبران خوبی برای نقایص کشیدن نخ دندان باشد. یک دهانشویه ترکیبی با بهره گیری از مزایای فلوراید و محتوای ضدمیکروبی برای پیشگیری از پوسیدگی، مطبوع کردن بوی دهان و حفظ سلامت لبخند شما به‌کار می‌رود.

قرص‌های آشکارساز

قرص‌های آشکارساز جویدنی هستد و باعث رنگ گرفتن و آسان دیده شدن تمام پلاک‌های میکروبی روی سطح دندان‌ها شده در نتیجه با مسواک زدن از روی سطح دندان‌هایتان به راحتی پاک می‌شوند.

رژیم غذایی ارتودنسی

بخشی از مراقبت‌های لازم حین درمان ارتودنسی اعمال تغییراتی در رژیم غذایی می‌باشد، به‌گونه‌ای که آسیبی به دندان‌ها و دستگاه‌های ارتودنسی وارد نشود.
مراقبت و نگهداری از براکت‌های ارتودنسی همواره امری مهم بوده و باعث می‌شود لبخند نهایی شما هر چه سریع‌تر به زیباترین شکل ممکن پدیدار شود. عادت کردن به براکت‌ها مستلزم اعمال تغییراتی نیز در رژیم غذایی شما می‌باشد، زیرا برخی غذاها به براکت‌ها آسیب می‌زنند یا موجب مشکلات دندانی می‌شوند. یک رژیم سالم به مفهوم بدنی سالم، دندان‌هایی سالم و البته یک نتیجه بهتر در پی درمان ارتودنسی برای شما یا کودکتان می‌باشد.

لیستی از غذاها یا آیتم‌های غیر خوراکی که پتانسیل آسیب رساندن به دستگاه‌های ارتودنسی و کند کردن روند درمان را دارند عبارتند از:

۱) غذاهایی که شکر زیاد دارند

غذاهای پر شکر باید محدود شوند. موارد اندکی هم که مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌بایست مواقعی باشد که شما بلافاصله بعد از آن قادر به مسواک زدن باشید. این غذاها پتانسیل تجمع بالای پلاک میکروبی را دارند. ترکیب پلاک و شکر سبب تولید اسید در دهان می‌شود که می‌تواند منجر به ایجاد لثه‌های متورم، لکه‌های سفید روی دندان‌ها و پوسیدگی دندانی گردد.

۲) غذاهایی که به‌طور معمول از طریق گاز گرفتن با دندان‌های جلویی خورده می‌شوند

نیازی نیست که این غذاها را به‌طور کامل از رژیم غذایی‌تان حذف کنید. تنها کافی است آن‌ها را پیش از خوردن به تکه‌های کوچک‌تر برش داده و با دندان‌های آسیای عقبی جویده شوند. مثال‌هایی از این غذاها سیب، هویج، ذرت، گوشت دنده و دیگر گوشت‌های همراه استخوان می‌باشد.

۳) غذاهای سفت

برخی غذاها به‌قدری سفت هستند که برای جویدن در حضور براکت‌های ارتودنسی مناسب نیستند. این‌ها شامل یخ، پاپ کورن، نان خشک، شکلات‌های سخت، نارگیل، گوشه‌های خشک پیتزا و … می‌باشد. گاز گرفتن روی این غذاها می‌تواند باعث کج شدن یا شکستن سیم و براکت‌های ارتودنسی گردد. مواردی مثل پاپ کورن همچنین پتانسیل گیر کردن داخل لثه و زیر براکت‌ها را دارند که تحریک شدید لثه را می‌تواند به همراه داشته باشد.

۴) آب نبات‌های جویدنی

آب نبات‌هایی نظیر کارامل و تافی و حتی آدامس‌های شکردار در حضور براکت‌های ارتودنسی مناسب نیستند. گذشته از دارا بودن بیش از اندازه شکر، این آب نبات‌ها به‌قدری چسبنده هستند که به واقع می‌توانند براکت‌ها را از روی دندان‌ها کشیده و جدا کنند. این امر مستلزم تنظیم نوبت جداگانه نزد ارتودنتیست جهت رفع مشکل دستگاه ارتودنسی می‌باشد. همچنین به کاهش سرعت روند درمان ارتودنسی می‌انجامد.

۵) جویدن اشیا غیرخوردنی

همه انسان‌ها عادت‌های عصبی دارند اما جویدن روی اشیا غیر جویدنی مانند مداد و خودکار می‌تواند موجب تاب برداشتن سیم ارتودنسی یا شکستن براکت گردد.

۶) گاز گرفتن انگشتان

فشردن انگشتان روی براکت‌ها یا گاز گرفتن ناخن ممکن است باعث شکستن یا جابجایی دستگاه ارتودنسی شود، به‌علاوه راه یافتن باکتری‌هایی که زیر ناخن انگشتان وجود دارد به داخل دهان و روی دندان‌ها سالم نیست. مهم است که در طول درمان ارتودنسی سلامت دندان‌های خود را حفظ کنید. دندان‌ها و لثه سالم به تسریع حرکت دندان‌ها کمک می‌کنند.

۷) برخی نوشیدنی‌ها

نوشیدنی‌هایی که باید کمتر مصرف شوند:

• نوشیدنی‌های گازدار نظیر سودا، کولا، اسپرایت و …
• نوشیدنی‌های قنددار
• آب‌لیمو (آب‌لیموی خالص برای مینای دندان‌ها آسیب‌رسان است)
• قهوه
• چای (شیرین یا غیر شیرین)

بیشتر بخوانید: نوشیدنی‌ گازدار چه اثری بر دندان دارد؟

علت تغییر رنگ دندان‌ها بعد از ارتودنسی

• ممکن است بیمار با عدم رعایت بهداشت دچار پوسیدگی‌هایی در دندان‌ها شود. این پوسیدگی‌ها به شکل لکه‌های سفید یا قهوه‌ای و حتی‌ گاه سیاه دیده می‌شوند که به‌خوبی با رعایت بهداشت مناسب قابل احتراز خواهند بود. اما وقتی ایجاد شدند، برطرف کردن آن‌ها نیاز به اقدامات دندانپزشکی خواهد داشت.
• مورد دیگر که طی درمان ارتودنسی رایج است، تغییر رنگ موقت دندان‌ها به علت استفاده از دهانشویه کلرهگزیدین رقیق نشده است. این تغییر رنگ موقتی بوده با مسواک زدن قابل پیش‌گیری و قابل رفع است.
• به‌ندرت ممکن است دندان‌هایی که سابقه ضربه یا پوسیدگی‌ها یا ترمیم‌های عمیق داشته‌اند، در ارتودنسی دچار مرگ عصب دندان شده و رنگشان عوض شود. در این حالت درمان ریشه (عصب‌کشی) و سفید کردن لازم خواهد بود.
• در انتهای درمان ارتودنسی، تمام چسب‌ها و کامپوزیت‌هایی که برای چسباندن براکت‌ها و بندهای ارتودنسی استفاده می‌شدند از روی دندان پاک می‌شوند و بنابراین هرچه از ارتودنسی به دندان اضافه شده برداشته می‌شود . اما ممکن است بقایای کوچکی از کامپوزیت‌ها روی دندان باقی بماند و به شکل یک برجستگی یا تغییر رنگ کوچک به چشم بیایند.
• اغلب بعد از درمان، چون بیمار توجهش به دندان‌ها بیشتر شده، ممکن است احساس کند رنگ دندان‌ها زرد است. در این موارد مدتی بعد از ارتودنسی می‌تواند از روش‌های سفید کردن دندان‌ها استفاده کند. به ندرت نیز استفاده از درمان‌های ترمیمی زیبایی ممکن است توصیه شود.

آیا کسانی که دندانشان روکش دارد هم می‌توانند ارتودنسی کنند؟

اغلب توصیه می‌شود که روکش کردن دندان‌ها بعد از ارتودنسی انجام شود تا روکش‌ها با اکلوژن جدید تنظیم و ساخته شوند. اگر کشیدن دندان روکش شده برای ارتودنسی لازم نبوده باشد یک متخصص ارتودنسی باید تمام تلاش را بکند تا بیمار بتواند در آینده هم از روکش موجود بهره ببرد و نباید همه روکش‌ها را محکوم به تعویض بعد از ارتودنسی دانست.
اتصال براکت یا نگین ارتودنسی به روی دندان‌هایی که روکش دارند تکنیک خاصی را می‌طلبد و ظرافت بیشتری دارد. ‌گاه لازم می‌شود از بند‌های ارتودنسی در این مورد استفاده شود.
گاه لازم می‌شود روکش‌های مجاور هم تراش بخورند و جدا شوند و یا حتی بعد‌ها روکش‌ها عوض شوند.
گاه فرد بریج دارد یعنی بین دو دندان با روکش پل زده شده که دندانی که وجود ندارد جایگزین شود. در این موارد تنظیم زاویه براکت‌ها دقیق‌تر و حساس‌تر هم می‌شود.

نکات بهداشتی پس از درمان ارتودنسی

1. علاوه بر مسواک معمولی (سافت یا متوسط)، دو نوع مسواک مخصوص ارتودنسی وجود دارد، مسواک‌هایی که موهای بخش مرکزی سر آن‌ها، کوتاه‌تر از موهایی است که در محیط قرار دارند و افراد می‌‌توانند اطراف براکت‌‌ها (براکت‌ها نگین‌های فلزی روی دندان در زمان ارتودنسی) را روی سطح دندان به‌راحتی تمیز کنند. همچنین به مسواک‌های بین دندانی “Inter dental Brush” که برای تمیز کردن فاصله بین دندان‌ها و نخ دندان سوپرفلاس نیاز هست. پس از هر وعده غذایی، باید به دقت مسواک زد و پس از مسواک زدن، دندان‌ها و وسایل ارتودنسی را به دقت بررسی و کنترل کرد.
2. قرار دادن دستگاه‌های ارتودنسی در داخل دهان و روی دندان‌ها باعث می‌شود که احتمال پوسیدگی دندان‌ها بیشتر شود زیرا سطوح برجسته براکت‌های ارتودنسی می‌تواند محل مناسبی برای تجمع مواد غذایی باشد و قند موجود در این مواد غذایی توسط باکتری‌های دهانی به‌خصوص لاکتوباسیل‌ها به اسیدلاکتیک تبدیل شده و اسید لاکتیک ترشح شده از این باکتری‌ها با تاثیر بر مینای دندان سبب خروج کلسیم از مینا گردیده و شرایط لازم را برای ایجاد پوسیدگی روی دندان فراهم نماید.
3. خونریزی از لثه هنگام مسواک زدن یا نخ دندان کشیدن، نشانه التهاب لثه است و لازم است بهداشت دهان دقیق‌تر و موثرتر رعایت و در صورت صلاح‌دید متخصص ارتودنسی، دندان‌ها جرمگیری شود. گاهی حساسیت دندان‌ها به گرما و به خصوص سرما (هوای سرد یا نوشیدنی‌های سرد) نشانه پوسیدگی دندانی است.
4. خوردن غذاهای سفت به سیم‌ها و وسایل ارتودنسی آسیب می‌زند و باعث افزایش مدت و هزینه‌های درمان می‌شود، بنابراین باید از خوردن غذاهای سفت مانند ته‌دیگ، پیتزا، آجیل، نان خشک و میوه‌های سفت و هسته‌دار مانند گوجه سبز، هلو، انار و … خودداری کرد. خوردن انواع شکلات، آب‌نبات و قطعات بزرگ آدامس در طول درمان ممنوع است. در صورت تمایل به خوردن ساندویچ، سیب، هویج یا میوه‌های مشابه، باید ابتدا آن‌ها را به قطعه‌های کوچک تقسیم و سپس میل کرد.
5. دستگاهی که روی دندان‌ها قرار گرفته، کاملاً ثابت و محکم است، بنابراین نباید آن را با دست یا هر وسیله دیگری دست‌کاری کرد.
6. از فشار دادن دندان‌ها روی هم و ساییدن آن‌ها به یکدیگر خودداری کنید.
7. بندهایی که محکم قرار گرفته باشند، از پوسیدگی جلوگیری می‌کنند، در حالی‌که بندهای لق شده خطرناک هستند و به سرعت زیر آن‌ها پوسیدگی ایجاد خواهد شد بنابراین در صورت لق شدن بندها یا جدا شدن هر کدام از وسایل از روی دندان‌ها، باید هر چه سریع‌تر با متخصص ارتودنسی تماس گرفت.
8. اگر سیم اصلی بشکند، باید برای تعیین وقت معاینه، سریع با متخصص ارتودنسی تماس گرفت. در صورت جدا شدن یکی از سیم‌های نازک که سیم اصلی را روی وسایل محکم می‌کند، باید آن را به دقت خارج کرد و به دندانپزشک اطلاع داد. در موارد اورژانس، نوک تیز سیم‌های نازک نگه‌دارنده سیم اصلی را به محل اولیه برگردانید و مقداری موم یا آدامس بدون قند روی آن قرار دهید تا به بافت‌های دهان آسیب نرساند.
9. در صورتی‌که بیمار از دستگاه متحرک استفاده می‌نماید بهتر است که بیمار که در هنگام ورزش و غذا خوردن از دستگاه متحرک استفاده نکند در صورتی‌که بیمار دستگاه ارتودنسی ثابت را دارد بیمار باید در هنگام ورزش از گارد دندانی استفاده کند.
10. رعایت بهداشت پلاک‌های متحرک ارتودنسی آسان‌تر است، چون می‌توان آن را از دهان‌ خارج کرده و از «مسواک نرم» و صابون مایع و آب ولرم برای تمیز کردن آن استفاده کنید. برای تمیز کردن پلاک ارتودنسی‌تان از خمیردندان‌های معمولی استفاده نکنید چون موجب سایش پلاک شما می‌شوند. بهتر است که پلاک ارتودنسی روی یک کاسه پلاستیکی پر از آب زیر دست‌تان نه روی کاسه دست‌شویی تمیز شود چون در صورت افتادن از دستان در اثر برخورد با کف سرامیک خواهد شکست.
11. می‌توان پلاک ارتودنسی را در ساعاتی از روز برای مثال هنگام میل کردن ناهار، شام یا صبحانه از دهان‌تان خارج کنید و درون ظرف مخصوص نگهداری کرد.