واژه‌نامه‌ی دندانپزشکی

باندینگ (Bonding): باندینگ دندان، تکنیکی است برای چسباندن مواد مصنوعی به سطح دندان به‌منظور ترمیم آن.

براکت ارتودنسی (Braces): ابزار ارتودنسی، براکت ارتودنسی دندان برای اصلاح عدم هم‌راستایی دندان‌ها برای زیبایی یا برطرف کردن مشکل عملکردی دندان‌ها طراحی شده است.

براکت‌های ارتودنسی دندان (Dental Braces): براکت‌های ارتودنسی دندان ابزاری ارتودنتیک است که برای اصلاح عدم هم‌ترازی دندان‌ها به قصد بهبود عملکرد آن‌ها یا زیبایی طراحی شده است.

بلیچینگ (Bleaching): بلیچینگ دندان، روشی برای سفید کردن دندان‌هاست که برای روشن‌تر و سفیدتر کردن دندان‌ها انجام می‌شود.

برفک دهان (Oral Thrush): عفونت قارچی دهان همراه با زخم یا ضایعه‌ای دیگر. برفک در بین افرادی که از دندان مصنوعی استفاده می‌کنند، نوزادان و افرادی که دچار نقص سیستم ایمنی هستند شایع است.

بروکسومانیا (Bruxomania): عارضه‌ای عصبی که در آن فرد به‌صورت غیرارادی دندان‌هایش را هنگام بیداری به هم می‌ساید یا به‌اصطلاح دندان‌قروچه می‌کند.

بروکسیسم (Bruxism): دندان‌قروچه یا فشردن دندان‌ها به هم هنگام شب که به‌صورت عادت درآمده و معمولاً ناخودآگاه انجام می‌شود.

بریج (Bridge): بریج دندان نوعی عضو مصنوعی است که معمولاً درون دهان بیمار ثابت می‌شود تا جایگزین دندان یا دندان‌های ازدست‌رفته شود.

بریج باله‌دار (Resin Bonded Bridge): بریج باله‌دار معمولاً جایگزین دندان‌های ازدست‌رفته جلو می‌شود درصورتی‌که دندان‌های مجاور زیاد پر نشده یا لثه‌های ناسالم نداشته باشند. بریج دنباله‌دار عموماً ارزان‌تر از بریج معمولی است.

بریج ثابت (Fixed Bridge): بریج ثابت، پونتیک یا دندان سرامیک پرسلن است که به دو دندان مجاور با تاج پرسلن متصل می‌شود و قابل جابجایی نیست.

بریج کانتیلور (Cantilever Bridge): یکی از سه نوع بریج دندان که جایگزین یک یا چند دندان می‌شود. بریج کانتیلور فقط به دندان‌های اباتمنت (مجاور) در یک طرف متصل می‌شود. کانتیلورها فقط زمانی به کار برده می‌شوند که دو دندان در مجاورت بریج نباشد و فقط یک دندان تکیه‌گاه آن باشد.

بیماری لثه (Gum Disease): عارضه‌ای که موجب التهاب بافت لثه می‌شود. وخامت بیماری لثه ممکن است منجر به بروز پریودنتیت شود.

بی‌حسی موضعی (Local Anesthesia): بی‌حس‌کننده موضعی، نوعی داروست که برای متوقف کردن درد در قسمت مشخصی از بدن به کار می‌رود.

پالپ (Pulp): پالپ، بافتی نرم است که در مرکز دندان قرار گرفته است. مهم‌ترین عملکرد پالپ، تولید دنتین (بافتی سخت شبیه به بافت استخوان که ساختار اصلی دندان را تشکیل می‌دهد) است.

پروستودنتیک (Prosthodontics): یکی از شاخه‌های تخصصی دندان‌پزشکی که به جایگزین کردن دندان‌های ازدست‌رفته با جایگزین‌های مصنوعی می‌پردازد. ایمپلنت، تاج، بریج و دندان مصنوعی ازجمله ابزار مورد استفاده در این شاخه هستند.

پریودنتیت (Periodontitis): پیشرفت جدی بیماری لثه که در صورت عدم درمان موجب از دست رفتن دندان‌ها می‌شود. پریودنتیت معمولاً به دلیل عدم رعایت صحیح بهداشت دهان و دندان ایجاد می‌شود.

پریودنتیک (Periodontics): یکی از شاخه‌های تخصصی دندان‌پزشکی است که به پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری‌های لثه و بافت‌های محافظ دهان می‌پردازد.

پلاک (Plaque): پلاک دندان هم مانند تارتار، تجمع چسبناک بزاق، مواد غذایی و باکتری‌هاست که به دندان‌ها می‌چسبد. پلاک بر دندان در قسمت پایین و بالای خط لثه تأثیر منفی می‌گذارد.

پلاک ارتودنسی (Retainer): ابزاری برای ارتودنسی است به هم‌راستایی دندان‌ها پس از انجام مجموعه‌ای از درمان‌های ارتودنسی کمک می‌کند. پلاک‌های ارتودنسی معمولاً پس از برداشتن براکت‌ها استفاده می‌شوند.

پلاک دندان (Dental Plaque): پلاک دندان هم مانند تارتار، تجمع چسبناک بزاق، مواد غذایی و باکتری‌هاست که به دندان‌ها می‌چسبد. پلاک بر دندان در قسمت پایین و بالای خط لثه تأثیر منفی می‌گذارد.

پوسیدگی (Caries): اصطلاح علمی برای کرم‌خوردگی یا خرابی پیش‌رونده یک یا چند دندان است. پوسیدگی در اثر تولید بیش از حد اسید به دلیل تجزیه باکتریایی قند ایجاد می‌شود.

پونتیک (Pontic): نوعی دندان مصنوعی است که روی بریج ثابت قرار می‌گیرد و جایگزین دندان طبیعی ازدست‌رفته می‌شود.

تارتار (Tartar): تارتار هم مانند پلاک دندان، تجمع چسبناک بزاق، مواد غذایی و باکتری‌هاست که به دندان‌ها می‌چسبد. پلاک بر دندان در قسمت پایین و بالای خط لثه تأثیر منفی می‌گذارد.

تاج (Crown): تاج دندان نوعی عضو مصنوعی ترمیمی است که جایگزین کل یا بخشی از دندان ازدست‌رفته می‌شود. در گذشته، تاج دندان توسط تکنیسین‌های آزمایشگاه ساخته می‌شد اما اخیراً با تکنولوژی کم/کد تولید می‌شود.

تحلیل لثه (Receding Gums): تحلیل لثه به معنای از بین رفتن بافت لثه است که به دلیل عدم رعایت صحیح بهداشت دهان و دندان، عفونت یا افزایش سن ایجاد می‌شود.

جراحی پریودنتال (Periodontal Surgery): نوعی جراحی برای درمان لثه‌های بسیار آسیب‌دیده یا بافت همبند است.

جراحی دهان (Oral Surgery): نوعی جراحی که روی فک‌ها یا دهان انجام می‌گیرد.

جرم دندان (Calculus): نوعی پسماند معدنی سخت که به تاج یا ریشه دندان می‌چسبد. جرم دندان معمولاً مرکب از مخلوطی از پلاک سخت شده و بزاق است.

جرم‌گیری (Scaling): جرم‌گیری عبارت از برداشتن پلاک لکه‌های دیگر روی سطح دندان است.

خرابی دندان (Decay): خرابی دندان (پوسیدگی) به معنای خورده شدن تدریجی دندان به دلیل تولید اسید در اثر تجزیه باکتریایی قند است. خرابی دندان نشان‌دهنده عدم رعایت صحیح بهداشت دهان و دندان است.

درمان روت کانال (Root Canal Therapy): درمانی که در آن بافت نرم آسیب‌دیده/بیمار از داخل دندان برداشته می‌شود و با فیلر دائمی و تاج جایگزین می‌شود.

دندان‌پزشکی اطفال (Pediatric Dentistry): یکی از شاخه‌های تخصصی دندان‌پزشکی به درمان مشکلات دهان و دندان کودکان می‌پردازد.

دندان‌پزشکی تحت آرام‌بخشی (Sedation Dentistry): دندان‌پزشکی تحت آرام‌بخشی یکی از خدمات تخصصی دندان‌پزشکی برای افرادی است که دچار فوبیای دندان‌پزشکی هستند. جهت کاهش اضطراب و ترس بیمار از داروهای آرام‌بخش استفاده می‌شود.

دندان‌پزشکی در خواب (Sleep Dentistry): به دندان‌پزشکی تحت آرام‌بخشی معمولاً «دندان‌پزشکی در خواب» گفته می‌شود اما این اصطلاح گمراه‌کننده است چون بیماران درواقع هنگام آرام‌بخشی به خواب نمی‌روند.

دندان‌پزشکی زیبایی (Cosmetic Dentistry): شاخه‌ای تخصصی در رشته دندان‌پزشکی که صرفاً بر درمان‌های زیبایی برای بهبود ظاهر دندان‌ها متمرکز شده است.

دندان‌پزشکی عمومی (General Dentistry): دندان‌پزشکی عمومی، اصطلاحی است برای رشته‌ای در دندان‌پزشکی است که بر پیشگیری، تشخیص و درمان انواع عارضه‌ها، اختلالات و بیماری‌هایی متمرکز است که بر دندان‌ها، لثه‌ها و ناحیه فک و صورت تأثیر می‌گذارد.

دندان‌پزشکی لیزری (Laser Dentistry): شاخه‌ای از دندان‌پزشکی که با استفاده از لیزر با تکنولوژی بالا به درمان‌های دندان‌پزشکی می‌پردازد. دندان‌پزشکی لیزری دقت بالاتری دارد، همراه با درد بسیار کم برای بیمار یا بدون درد است و دوره بهبودی آن نسبت به روش‌های قدیمی کمتر است.

دندان‌پزشک متخصص آرام‌بخشی (Sedation Dentist): دندان‌پزشکی که متخصص استفاده از مواد آرام‌بخش است.

دندان‌درد (Toothache): دردی که در حوالی یک یا چند دندان حس می‌شود. دندان‌درد به دلیل تروما یا عارضه جدی‌تری مثل پوسیدگی، بیماری یا شکستگی ایجاد می‌شود.

دندان دائمی (Permanent Teeth): دندان‌های دائمی یا بزرگ‌سالی ۳۲ عدد هستند و پس از افتادن دندان‌های موقتی یا شیری رشد می‌کنند.

دندان دوپایه (Bicuspid): دندان‌های دوپایه، دندان‌های دو کاسپی هستند که بین دندان‌های پیشین/نیش و دندان‌های آسیاب بزرگ قرار گرفته‌اند. دندان‌های دوپایه برای خرد کردن مواد غذایی به کار می‌روند.

دندان مصنوعی (Dentures): دندان مصنوعی به‌طور کامل یا جزئی جایگزین دندان‌های ازدست‌رفته می‌شود. دندان مصنوعی با جایگزین‌های دیگر دندان مثل بریج یا ایمپلنت متفاوت است چون متحرک است.

دندان‌های آسیاب بزرگ (Molars): دندان‌های عقب که برای خرد کردن.جویدن مواد غذایی به کار می‌روند. به دندان‌های آسیاب بزرگی که در دورترین قسمت عقب دهان قرار گرفته‌اند، «دندان‌های عقل» هم می‌گویند.

دندان‌های آسیاب کوچک (Premolars): دندان‌هایی که بین کاسپیدها و دندان‌های آسیاب بزرگ قرار گرفته‌اند.

دندان‌های پیشین (Incisors): دندان‌های جلو که بین دندان‌های نیش قرار گرفته‌اند.

دندان‌های ثانویه (Secondary Teeth): دندان‌های ثانویه یا دندان‌های دائمی پس از افتادن دندان‌های شیری رشد می‌کنند.

دندان‌های عقل (Wisdom Teeth): دندان‌های عقل یا «دندان‌های عقب» یا «دندان‌های آسیاب بزرگ عقب» همان‌طور که از نامشان مشخص است در دوران بلوغ (معمولاً بین ۱۷ تا ۲۵ سال) رشد می‌کنند. اگر رشد دندان‌های عقل بر دندان‌های اطراف آن‌ها تأثیر بگذارد، معمولاً کشیده می‌شوند.

دندان‌های ماکسیلاری (Maxillary Teeth): قسمت بالای فک.

دندان‌های مندیبولار (Mandibular Teeth): قسمت پایین فک.

دندان‌های موقتی (Deciduous Teeth): دندان‌های موقتی که به آن‌ها «دندان‌های شیری» هم می‌گویند همان دندان‌های اولیه هستند که بالاخره جای خود را به دندان‌های دائمی یا «دندان‌های بزرگ‌سالی» می‌دهند.

دندان‌های نیش (Canines): به آن «کاسپید» هم می‌گویند و بین دندان ای پیشین و دندان‌های آسیاب کوچک قرار گرفته‌اند.

دیاستما (Diastema): فاصله بین دو دندان پیشین جلو در فکر بالا را می‌گویند.

روکش (Cap): روکش اصطلاحی عامیانه برای نامیدن تاج دندان است. روکش معمولاً به تاجی گفته می‌شود که یکی از دندان‌های جلو (پیشین یا نیش) را می‌پوشاند.

ریشه (Root): ریشه دندان، بخشی است که درون استخوان فکر قرار دارد.

روت کانال (Root Canal): حفره‌ای که در مرکز دندان قرار دارد.

زروستومی (Xerostomia): طبقه‌بندی علمی سندروم خشکی دهان.

ژنژیوا (Gingiva): ژنژیوا که اصطلاحی علمی برای بافت لثه است، ریشه‌های دندان‌ها و استخوان فک را احاطه کرده است.

ژنژیویت (Gingivitis): نوعی بیماری لثه است که موجب التهاب و خونریزی می‌شود. ژنژیویت معمولاً به دلیل تجمع پلاک و عدم رعایت صحیح بهداشت دهان و دندان ایجاد می‌شود.

سرطان دهان (Oral Cancer): نوعی بدخیمی که در دهان شکل می‌گیرد.

سفید کردن (Whitening): به «سفید کردن» دندان‌ها به روش‌های متعدد اشاره دارد به‌خصوص بلیچ و لیزر.

سفید کردن دندان‌ها (Teeth Whitening): به «سفید کردن» دندان‌ها به روش‌های متعدد اشاره دارد به‌خصوص بلیچ و لیزر.

سمنتوم یا ساروجه (Cementum): بافت اتصالی فیبروزی که ریشه دندان را احاطه کرده است.

سندروم خشکی دهان (Dry Mouth Syndrome): سندروم خشکی دهان که به آن زروستومی هم می‌گویند، عارضه‌ای است که در اثر عدم توانایی بدن برای تولید بزاق کافی در دهان ایجاد می‌شود. با وجود اینکه سندرم خشکی دهان معمولاً با سن بالا و کاهش جریان بزاق در ارتباط است اما ممکن است در اثر عوامل متعدد دیگری مثل مصرف برخی از داروها هم ایجاد شود.

سندروم شوگرن (Sjögren’s Syndrome): این اختلال خودایمنی به نام هنریک شوگرن، چشم‌پزشک سوئدی، نام‌گذاری شده که در آن بدن به غدد برون‌ریز حمله می‌کند و تولید اشک و بزاق قطع می‌شود. سندروم شوگرن به اعضای حیاتی بدن آسیب جدی وارد می‌سازد و در حال حاضر درمان قطعی برای آن وجود ندارد. معمولاً زنان مسن را درگیر می‌کند.

سندروم مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ Syndrome): سندروم TMJ یا اختلال TMJ، عارضه‌ای جدی است که بر مفصل گیجگاهی-فکی تأثیر می‌گذارد و فرد را برای باز و بسته کردن فک دچار مشکل می‌کند.

سیلانت (Sealant): سیلانت ماده‌ای است که به‌عنوان باند برای محافظت از دندان‌ها  پیشگیری از پوسیدگی به کار برده می‌شود.

فلوراید (Fluoride): در صنعت دندان‌پزشکی به‌عنوان نوعی مایع/ژل موضعی برای پیشگیری از پوسیدگی دندان به کار می‌رود. فلوریداسیون آب با تأیید مراجعی چون انجمن دندان‌پزشکی آمریکا (ADA) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) برای کمک به پیشگیری از پوسیدگی دندان انجام می‌شود.

فیلر (Filling): فیلر دندان ماده‌ای است که درون حفره دندان قرار می‌گیرد تا شکل یا خوردگی آن را ترمیم کند. فیلر معمولاً برای پر کردن قسمتی از دندان که به دلیل پوسیدگی خالی شده است به کار می‌رود. فیلر دندان از جنس فلز، پرسلن، آلیاژ یا رزین است.

فیلر کامپوزیتی (Composite Fillings): فیلرهای رزین کامپوزیتی برای ترمیم ترک‌های جزئی، پوسیدگی یا آسیب‌های دیگر  به دندان چسبانده می‌شود.

فیلر غیرمستقیم (Indirect Fillings): اگر دندان به حدی آسیب‌دیده باشد که نتوان با فیلرهای معمولی آن را ترمیم کرد و در عین حال آسیب آن به حدی نباشد که استفاده از تاج دندان ممکن باشد از فیلر غیرمستقیم استفاده می‌شود. فیلر غیرمستقیم به دو شکل است (این‌لی یا آن‌لی) و در آزمایشگاه دندان‌پزشکی با استفاده از تکنولوژی کد/کم تولید می‌شود.

قفل کردن دندان‌ها (Clenching): با فشار بستن فک‌ها و دندان‌ها که به دندان‌ها یا/و عمل گاز زدن آسیب ساختاری وارد می‌کند.

کاسپید (Cuspid): کاسپیدها که به آن‌ها «دندان‌های نیش» هم می‌گویند بین دندان‌های پیشین و دندان‌های آسیاب کوچک قرار گرفته‌اند.

کد/کم (CAD/CAM): طراحی با کمک کامپیوتر/تولید با کمک کامپیوتر. تکنولوژی کد/کم به طراحی و تولید کامپیوتری محصول کمک می‌کند. کد/کم در دندان‌پزشکی برای طراحی تاج دندان و ابزارهای ترمیمی دیگر استفاده می‌شود.

کشیدن (Extraction): بیرون کشیدن دندان یا دندان‌ها به‌صورت ساده یا با جراحی.

لبخند لثه‌ای (Gummy Smile): عارضه‌ای که در آن حرکت بیش از حد خط لب بالا موجب می‌شود که به‌طور غیرطبیعی مقدار زیادی از بافت لثه مشخص شود. لبخند لثه‌ای را می‌توان با جراحی اصلاح کرد.

محافظ دندان (Night Guard): محافظ دندان، نوعی ابزار پلاستیکی است که برای جلوگیری از دندان‌قروچه (بروکسیسم) و قفل کردن دندان‌ها هنگام شب به کار می‌رود.

مفصل گیجگاهی-فکی (Temporomandibular Joint): مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ)، استخوان فک را به پایه جمجمه متصل می‌کند.

مینا (Enamel): مینای دندان یکی از چهار بافتی است که دندان را شکل داده‌اند. مینا، ماده سفیدرنگ سختی روی قسمت خارجی دندان و یکی از معدنی‌ترین مواد در بدن است.

ناهنجاری دندان (Malocclusion): عدم هم‌راستایی یا مال‌اکلوژن دندان‌های بالا و دندان‌های پایین.

نخ دندان (Dental Floss): نخی نایلونی (مومی یا غیر مومی) که برای تمیز کردن فضاهای بین دندان‌ها استفاده می‌شود و بخشی از روتین بهداشتی دندان است.

نووکائین (Novocain): نام برند نوع قدیمی‌تر داروی بی‌حسی موضعی است که قبلاً در صنعت دندان‌پزشکی به کار برده می‌شد.

نیتروز اکسید (Nitrous Oxide): نیتروز اکسید (N2O) که به آن «گاز خنده» هم می‌گویند معمولاً برای بی‌هوشی خفیف در دندان‌پزشکی به کار می‌رود. نیتروز اکسید وقتی با بی‌حسی موضعی همراه می‌شود، حساسیت بیمار را نسبت به درد بسیار کاهش می‌دهد.

ونیرها (Veneers): ونیر، نوعی ماده نازک است که کارکرد زیبایی یا ترمیمی دارد و از جنس پرسلن یا کامپوزیت ساخته می‌شود.

ونیرهای پرسلن (Porcelain Veneers): پرسلن ونیرها از دو نوع دیگر ونیرها (ونیر کامپوزیتی ارزان‌تر است) گران‌تر هستند و معمولاً بین ۱۰ تا ۱۵ سال عمر می‌کنند.

ونیرهای کامپوزیتی (Composite Veneers): ونیرهای کامپوزیتی نسبت به دو نوع ونیر دیگر ارزان‌تر هستند (ونیرهای پرسلن گران‌تر هستند) و معمولاً بین پنج تا هفت سال عمر می‌کنند.

هالیتوز (Halitosis): اصطلاح علمی برای بوی بد دهان است. هالیتوز ممکن است به دلیل بیماری لثه، پوسیدگی دندان، مشکلات گوارشی یا ناهنجاری‌های سیستماتیک ایجاد شود.